हे आणि ते

 हे म्हणजे बालपणातले मित्र/ मैत्रिणी/ शाळासोबती/ शेजारी/ लांबचे भाऊ/ बहिणी इ. फेसबुक आणि व्हॉट्सॅप घरोघरी पोचल्यानंतर कमीतकमी वीस-पंचवीस वर्ष ज्यांच्याशी काहीही संपर्क नाही, त्यांना भेटण्याचे सामाजिक प्रेशरच आले जणू!  त्या भेटींचे प्रोग्रेशन कसं होतं, बघा हं-

१)    पहिली भेट अगदी मस्त होते. शिक्षण, कुटुंब, आई-बाबा-भाऊ-बहिण कुठे. कसे आहेत, मुलं किती, नोकरी, स्थायिक कुठे (मोस्टली परदेशातच) – इतक्या चौकशा असतात, की पहिल्या भेटीत वेळच पुरत नाही. जितकी डोकी अधिक, तितक्या चौकशा अधिक! मोबाईल नंबरची देवाणघेवाण, ताबडतोब एफबी, इन्स्टावर एकमेकांना ऍड, फोटो अपलोड… सारे साग्रसंगीत होते. पाचेक तासांनी ती भेट संपते.

२)    दुसरी भेट यानंतर काही महिन्यांनी होते. तेव्हा शाळा/ नातेवाइक/ बालपण जिथे गेलं तो वाडा/ इमारत/ कॉलनी- थोडक्यात एकत्र होतो, तेव्हाच्या जागा, तेव्हाची माणसे, तेव्हाचा ’काळ’ याबद्दल अगदी रंगून जाऊन आठवणी उगाळल्या जातात. तेव्हाचे शिक्षक/ विक्षिप्त व्यक्ती/ सवंगडी यांच्याबद्दलही चर्चा होते. ’आता भरपूर पैसे आहेत, तरी ती मजा नाही’ टाईप उसासे टाकत तीनेक तासांनी ती भेट संपते.

३)    तिसरी भेट यानंतर आणखी कोणी सोबती भेटायला आला, तरच होते. त्याच्याशी परत नव्याने वरचे मुद्दे बोलले जातात. पण आधी भेटलेल्यांना त्यात काही नवं नसतं. तरी काहीतरी विषय उकरत कसेबसे दीड-दोन तास निभावले जातात.

४)    चौथ्या भेटीत मात्र सगळा उत्साह संपलेला असतो. नॉस्टॅलजिया उगाळून झालेला असतो. तुम्ही किंवा समोरचा गणितज्ञ, अभिनेता, सरकारी उच्चपदस्थ नसतो. ’नवीन काय चाललंय’ या प्रश्नाला ’चाललंय नेहमीचंच’ असं उत्तर येतं. नॉस्टॅलजियाचा भूत-आधार संपल्यावर ना तुम्हाला, ना त्याला तुमच्या वर्तमानात वा तुमच्या भविष्यात रस असतो. विषय संपतात. परत भेटू कधीतरी, असे गुळमुळीत वादे केले जातात. भेट संपते.

**

ते म्हणजे तुमचे सध्याचे मित्र/ सहकारी/ शेजारी/ मुलांमुळे ओळख झालेले समवयस्क पालक इ.

१)    ऑफिसमध्ये काही प्रोजेक्टमुळे/ एकाच वेळी जॉइन झाले वगैरे कारणांमुळे तुमची ओळख होते. काम एकत्र होतं, चहा-कॉफी-डबा-कार पूल होतो. ऑफिसातलं राजकारण, काम, मॅनेजरला शिव्या सारं काही यथास्थित होतं. कुटुंबाच्या माहितीची जुजबी देवाणघेवाण होते. मुलांचा केजी/ दहावी/ बारावी प्रवेश असेल, तरच जरा अधिकचे प्रश्न विचारले जातात, अन्यथा फार खोलात कोणीच शिरत नाही.

२)    मुलांचे पालक म्हणून बिल्डिंगमध्ये/ शाळेत/ क्लासला भेटी होतात. मुलांमुळे एकमेकांच्या घरीही क्वचित येणे-जाणे होते. खूपच पटले तर एकत्र ट्रिपाही होतात. मग मुलं मोठी होतात. त्यांचीच मैत्री संपते. पालकांची राहिली, तर राहते. यात स्त्री-पार्टीचं कॉन्ट्रिब्युशन अधिक असतं. त्यांचं एकमेकींशी जमलं, तर ओळख टिकते. त्यांना वेळ नसेल/ रस नसेल/ पटत नसेल तर पुढे ’हाय/ एकदा भेटू न/ एकदा घरी या न/ हा दिसला नाही गं’ वगैरे संवाद होतात, संपतात. दारं बंद होतात.

३)    या ’ते’ लोकांना एकमेकांच्या भूतकाळात काहीही रस नसतो. तुम्ही या आधी कुठे रहात होता/ तुमचं बालपण कसं/ कुठे गेलं/ तुम्हाला भाऊ-बहिण कोण, बाबा काय करायचे काहीही माहित नसतं, करूनही घ्यायचं नसतं. आजच्यापुरता संबंध, काम असेल तेवढा संबंध. काम संपलं, संबंध संपला. राम राम साई सुट्ट्यो. परत गरज भासली, तर एकत्र येऊ, गप्पा मारू. छान वेळ घालवू, बस.

हे ते होत नाहीत,

ते हे होत नाहीत,

ह्यांनी ते व्हावं असं वाटतं, पण त्यांना व्हायचं नसतं,

त्यांनी हे व्हावं असं त्यांना वाटलं, तरी आपल्याला तसं वाटत नसतं.

आपण एकदा ह्यांना जवळ करतो, एकदा त्यांना.

आपण एकदा ह्यांना लांब ठेवतो, एकदा त्यांना

आपण ह्यांचे असतो आणि त्यांचेही असतो.

आपण ह्यांचे नसतो आणि त्यांचेही नसतो.

आपणच हे असतो आणि आपणच ते ही असतो.

असं निरर्थक आणि तरीही अर्थपूर्ण असतं हे(ते) जगणं!

***   

 

फॅक्स

Mam, “फॅक्स” म्हणजे काय?   

मी सध्या शिकवते त्या कंपनी कायद्यामध्ये कंपनीशी किंवा संचालकांशी संपर्क साधण्याचे एक साधन म्हणून “फॅक्स”चा उल्लेख अनेकदा येतो. असंच एकदा मी विद्यार्थ्यांना “तुम्ही कधी पोस्टात गेलाय का? रजिस्टर्ड पोस्ट केलंय का?” असं विचारलं होतं तेव्हाही माना आडव्या हलल्या होत्या. त्यामुळे त्यांना फॅक्स मशीन माहीत असणं शक्यच नव्हतं. एका क्षणात मी त्यांच्या वयाची झाले.

गाड्या, यंत्र, भांडी, साड्या अशा वस्तूंबद्दल काही लोकांना आकर्षण असते. तसे मला का कोणास ठाऊक, पण फॅक्स मशीनचे फार आकर्षण वाटायचे. मला जादूचे मशीन वाटायचे ते. माझी पहिली नोकरी होती सॉफ्टवेअर कंपनीत. तिथे झाडून सगळी अद्ययावत यंत्र होती. पीसी तर होतेच, पण प्रिंटर, फॅक्स आणि झेरॉक्स मशीनही होतं! तिथल्या किशोर नावाच्या प्यूनने माझा आणि फॅक्स मशीन चा परिचय करून दिला.

 

 

“शहा एक फॅक्स करतील आत्ता दहा मिनिटात, त्याप्रमाणे काम करून घे”, असं एके दिवशी मला बॉस म्हणाला. शहा हे कंपनीचे वकील. ते म्हणतील ती पूर्व दिशा. मी मान डोलावून फॅक्स मशीनपाशी जाऊन उभी राहिले. किशोर तिथेच बसलेला होता. “फॅक्स आला की आणून देतो”, तो म्हणाला. “मला बघायचा आहे”, मी म्हणाले. तो माझ्याकडे पाहून हसला.

आणि आला, फॅक्स आला!

वावा! अजूनही ते दुष्यं डोळ्यापुढे आहे... आधी रिंग वाजली, किशोरने रिसिव्हर उचलून ऑनचे बटण दाबले आणि जादू झाल्याप्रमाणे मशीनमधून चकाकता कागद गोल गोल फिरत बाहेर यायला लागला. त्यावर शहांचं हस्ताक्षर! जणू काही ते लांबून, तिथून माझ्या हातात त्यांच्या कागदाची फोटोकॉपीच देत होते. कसली जादू ही! फार फार भारी वाटलं मला. किशोरने सराईतपणे तो कागद रोलमधून फाडला आणि म्हणाला, “यावरची शाई उडून जाते बरंका. मॅटर महत्वाचा असेल तर झेरॉक्स काढून ठेवा फाईलला.” हे आणखी एक नवल! फारच रॉयल कारभार.

मग मला फॅक्सची भुरळच पडली. एरवी एखादा ड्राफ्ट तयार केला, की शहांना मी ईमेल करायचे, किंवा फोनवर वाचून दाखवायचे. आता प्रिंट करून वर “To Mr. Shah for approval as discussed असं झोकात लिहून स्वत: फॅक्स करायचे. तो चकचकीत कागद किती मस्त होता. पुढे नोकरी बदलली, ती कंपनी तर listed होती. तिथे सतत फॅक्स यायचे किंवा करायला लागायचे. एव्हाना मी स्वत: फॅक्स करत नव्हते, त्यासाठी लोक होते, पण त्यांनी फॅक्स केला, की समोरच्या पार्टीला फोन करून खात्री करून घेणे, मला फॅक्स आला असेल, तर तो कोणाचा आहे, काय काम आहे, तो अस्पष्ट असला तर उलट फोन करून परत करायला लावणे ही कामे  मी अगदी आनंदाने करायचे.  वेळोवेळी जुन्या फायलींमधले कागद आम्ही नष्ट करायचो, त्यातही हे फॅक्सचे शाई उडालेले, नुसते चकचकीत कागद असायचे. ते फाडून फेकून देणे जिवावर यायचे माझ्या. मग मी ते काहीतरी scribble करायला ठेवून द्यायचे आणि मगच टाकून द्यायचे. एक काळ असा होता, की कॉम्प्युटरपेक्षाही प्रिंटर, फॅक्स आणि फोटोकॉपी या यंत्रांमध्येच असायचे मी.

या फारच पुरातन काळातल्या गोष्टी झाल्या. (cassettes, cds, व्हिडिओ cassettes, vcr players, pagers प्रमाणे)  ईमेल्स आणि आताच्या  whatsapp क्रांतीमुळे तार, पत्र, फॅक्स हे प्रकार कालबाह्य झाले आहेत. कायद्यात तरतुदी आहेत, म्हणून मोठ्या कंपन्यांमध्ये असतीलही फॅक्स मशीन. पण मला फॅक्स करायचा असेल, तर कुठून करू? त्यामुळे या सगळ्या “आमच्या वेळेच्या आठवणी” फक्त.

विद्यार्थ्यांच्या चार शब्दांच्या प्रश्नाला ४०० शब्दांचे उत्तर दिले मी! तेही पूर्णपणे irrelevant. मारकांच्या दृष्टीने संपूर्ण बिनामहत्त्वाची माहिती! म्हणून मला विद्यार्थी सहसा प्रश्नच विचारत नाहीत.

पण चुकून विचारला तर मला लिहायला विषय मिळतो, तो असा!       

अतीलघुकथा (अलक)

 इंग्रजी साहित्यात लेखनाचे अनेक प्रयोग होत असतात. Terribly Tiny Tales (TTT)  हा त्यातलाच एक प्रकार. मराठीत त्याला ’अतीलघुकथा’ किंवा ’अलक’ म्हणतात. मराठीत शतशब्दकथा, अलक लिहितात लोक, पण प्रमाण कमी. मला लेखक म्हणून हे असे प्रयोग करायला फार आवडतं. एक तर आपला साचा मोडून वेगळा विचार केला जातो, त्यात जे आव्हान असतं, ते पेलता येतं का हे तपासून बघता येतं आणि जमलं लिहायला, तर छानही वाटतंच की! 😄

आज २७ फेब्रुवारी, मराठी राजभाषा दिवस. त्या निमित्तानं माझ्या या तीन अतीलघुकथा. कथा लांबीने ’लघु’ असल्या, तरी आशय सखोल आहे. तुम्हाला आवडेल अशी आशा.

*****

१.

“तू मला कधीच विसरणार नाहीस ना?”, ती त्याच्या कानात कुजबुजली.

 “कधीच नाही”, तो तिच्या फोटोचं चुंबन घेत म्हणाला.💔

***

२.

“तुमच्या लग्नाला ५० वर्ष झाली. तुमच्या सुखी संसाराचं रहस्य मला सांगाल का?”, बातमीदारानं उत्साहानं विचारलं.

“बघू”, पती म्हणाला.

“आत्ता नाही”, पत्नी म्हणाली.

 😜😁

***

३.

“दारात रांगोळी, देवाची प्रसन्न पूजा, चंदनाची उदबत्ती, केसात गजरा, नवीन ड्रेस, जेवायला गोड… आज कोणता सण आहे?”, त्याने आश्चर्यानं विचारलं.

“आज माझा वाढदिवस आहे”, शांतपणे हसून ती म्हणाली 😊

***